ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ, ΠΕΚΙΝΟ+15, Απολογισμός – προοπτική
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
ΠΕΚΙΝΟ+15
Απολογισμός – προοπτική
Εκδήλωση Γυναικών ΔΗΚΟ
Λευκωσία, 20 Μαρτίου 2010
Άννα Καραμάνου, π. ευρωβουλευτής
Αντιπρόεδρος Γυναικών Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος (PESWomen)
Με ιδιαίτερη χαρά αποδέχτηκα την πολύ τιμητική πρόσκληση της προέδρου σας, της μεγάλης αγωνίστριας Αντιγόνης Παπαδοπούλου, να είμαι ομιλήτρια στη σημερινή εκδήλωση της οργάνωσή σας. Γνωρίζω ότι έχετε αναπτύξει μεγάλη δραστηριότητα για την ενίσχυση του ρόλου των γυναικών και την αξιοποίηση των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερμά για την πρόσκληση, ιδιαίτερα την άξια πρόεδρό σας, και ταυτόχρονα να σας συγχαρώ για τις πρωτοβουλίες, τη δράση και την αφοσίωσή σας στην υπόθεση της ισότητας των φύλων.
Αγαπητές φίλες,
Πέρασαν ήδη 100 χρόνια από τότε – αρχές του 20ου αιώνα – που κάποιες ελάχιστες, πρωτοπόρες στη σκέψη και στη δράση γυναίκες, διεκδικούσαν, εν μέσω χλευασμών και προπηλακισμών, ισότητα των φύλων και δικαίωμα ψήφου. Έναν αιώνα μετράει ο αγώνας των προοδευτικών γυναικών και η συμφωνία τους να υψώνουν ψηλά τη σημαία του αγώνα κάθε 8 Μάρτη (Κοπεγχάγη 1910, πρόταση Κλάρας Τσέτκιν).
Οι διεκδικήσεις των γυναικών τότε ξεκίνησαν σε μια εποχή επέκτασης του βιομηχανικού κόσμου, ριζοσπαστικών ιδεολογιών, βαθιάς υποτίμησης του γυναικείου φύλου, αλλά και πολιτικών και οικονομικών αδιεξόδων, ακριβώς όπως και τώρα. Σήμερα απολαμβάνουμε μεν δικαιώματα, που οι γιαγιάδες μας ούτε καν τα είχαν ονειρευτεί, ωστόσο πολλά ζητήματα παραμένουν ακόμη ανοιχτά. Στην Ελλάδα και στην Κύπρο το δικαίωμα ψήφου, το στοιχειωδέστερο δηλαδή πολιτικό δικαίωμα αναγνωρίστηκε μόλις το 1950 στη Κύπρο (με το δημοψήφισμα) και το 1952 στην Ελλάδα.
Πλατφόρμα δράσης ΟΗΕ
Η φετινή Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας συνέπεσε με τη συμπλήρωση 15 ετών από την ιστορική Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ, το 1995, στο Πεκίνο, που αποτέλεσε ορόσημο για την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών και την ισότητα των φύλων. Στο Πεκίνο υιοθετήθηκε για πρώτη φορά «Πλατφόρμα Δράσης», με δώδεκα θεματικές ενότητες, με συγκεκριμένους στόχους και δύο καινοτόμες στρατηγικές για: 1/την ενδυνάμωση των γυναικών 2/ την προώθηση της ισότητας των φύλων σε όλες τις πολιτικές (gender mainstreaming). Γι’ αυτό είναι επίκαιρο να επιχειρήσουμε μια αξιολόγηση της 15χρονης πορείας, δηλαδή, να εξετάσουμε που βρισκόμαστε μετά 15 χρόνια, πόσο δρόμο έχουμε διανύσει και τι χρειάζεται να γίνει στα επόμενα χρόνια.
Αποτιμώντας εν τάχει αυτή τη 15χρονη περίοδο θα πρέπει μάλλον να νοιώθουμε δικαιωμένες, παρά το γεγονός ότι απέχουμε ακόμη πολύ από την πλήρη και ουσιαστική ισότητα των φύλων. Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί είναι ενθαρρυντική και μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξες για ακόμη μεγαλύτερα επιτεύγματα στο μέλλον. Στην Ελλάδα και στην Κύπρο, βοηθούσης και της ΕΕ, έγιναν σημαντικά βήματα σε όλους τους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Σήμερα όλο και περισσότερες γυναίκες συμμετέχουν στη παραγωγική διαδικασία, ενώ σε ότι αφορά την εκπαίδευση μπορούμε να μιλήσουμε για θρίαμβο των γυναικών, αφού σε όλα τα πανεπιστήμια της ΕΕ ο αριθμός των γυναικών είναι μεγαλύτερος εκείνου των ανδρών (στην Ελλάδα 60%).
Η Ευρωπαϊκή πολιτική– gender mainstreaming
Η ΕΕ από το 1995 και μετά υιοθέτησε μια σειρά από νομοθετικές πράξεις και προγράμματα δράσης για την προώθηση της ισότητας των φύλων σε όλους τους τομείς. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997 ενέταξε στους στόχους της Ένωσης την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλες τις δραστηριότητές της (gender mainstreaming). Προσωπικά, ως Πρόεδρος της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, είχα την ευτυχία να ιδώ να συμπεριλαμβάνεται στη Συνταγματική Συνθήκη και στο Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων η ισότητα των φύλων ως μία από τις βασικές αξίες της ΕΕ. Η Επιτροπή Γυναικών σε συνεργασία με τις γυναικείες οργανώσεις, σε ειδική συνεδρίαση στις 22 Μαΐου 2002 και με τη συμμετοχή μελών της Συνέλευσης, κατέθεσε θέσεις που διεύρυναν το θεσμικό πλαίσιο και ενίσχυσαν τη νομική βάση για την ισότητα των φύλων, σε όλους τους τομείς, όπως ακριβώς επιτάσσει σήμερα η Συνθήκη της Λισσαβόνας.
Αρχικά στην Κοινότητα, για λόγους που αφορούσαν κυρίως στην αποφυγή του αθέμιτου ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών, η ισότητα στην απασχόληση ήταν το βασικό ζήτημα, όπως εκφράστηκε στην ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης του 1957 (άρθρο 119). Γι αυτό και οι μετέπειτα Οδηγίες έδιναν έμφαση στην ίση μεταχείριση και στην «ίση αμοιβή, για ίση εργασία». Αυτή η πολιτική επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς στη δεκαετία του 1990, κάτω από την πίεση της κριτικής των γυναικείων οργανώσεων, αλλά και της δέσμευσης της ΕΕ να προχωρήσει με βάση την Πλατφόρμα του Πεκίνου. Το 2006 επτά Οδηγίες που αφορούσαν στην Ισότητα κωδικοποιήθηκαν σε μία, προσφέροντας έτσι ένα περισσότερο σαφές νομικό πλαίσιο.
Σήμερα η ισότητα στην οικονομία, στην πολιτική και στην εκπαίδευση συνιστούν κεντρικούς στόχους της ΕΕ, όπως διατυπώνονται στον «Οδικό Χάρτη για την Ισότητα Γυναικών και Ανδρών, 2006-2010».
Το χάσμα των φύλων
Ωστόσο, είναι φανερό ότι η νομοθεσία και η απαγόρευση των διακρίσεων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, δεν εξάλειψε το χάσμα των φύλων στην απασχόληση, στις αμοιβές, στις συντάξεις, στη συμμετοχή στα δημόσια αξιώματα, δεν μείωσε τη βία κατά των γυναικών και τη σεξουαλική εκμετάλλευση, δεν άλλαξε την προβολή στρεβλών προτύπων από τα ΜΜΕ, ούτε την κατανομή των υποχρεώσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών στην ιδιωτική σφαίρα και στην προσφορά υπηρεσιών φροντίδας στα παιδιά και στους ηλικιωμένους. Ταυτόχρονα η οικονομική κρίση επιδεινώνει το έγκλημα της άσκησης βίας κατά των γυναικών, σε όλες τις μορφές της, κυρίως εντός της οικογένειας.
Οι γυναίκες σήμερα στην ΕΕ αμείβονται κατά μέσον όρο κατά 18% λιγότερο από τους άνδρες, σε πολλές χώρες απειλούνται περισσότερο από την ανεργία και αποθαρρύνεται η είσοδός τους στην απασχόληση, είτε λόγω πολιτισμικών παραδόσεων (Ισλάμ), είτε λόγω προσφοράς θέσεων χαμηλής ποιότητας ή μερικής απασχόλησης. Ωστόσο, η γυναικεία ανεργία για πρώτη φορά στην ΕΕ των 27, με 9,3%, τον Ιανουάριο του 2010, εμφανίζεται μικρότερη εκείνης των ανδρών (9,79%). Όμως στην Ελλάδα εξακολουθεί να είναι στο 13,5% έναντι 7,1% των ανδρών, ενώ στην Κύπρο 6,4% έναντι 6,1% των ανδρών (Eurostat, 5.3.2010).
Οι γυναίκες, ιδιαίτερα στις παραδοσιακές κοινωνίες, συχνά αναγκάζονται να διαλέξουν μεταξύ οικογένειας και καριέρας. Για τις εργαζόμενες/ους είναι πολύ δύσκολο να συνδυάσουν τις υποχρεώσεις της επαγγελματικής ζωής με την προσωπική ζωή, όταν δεν υπάρχουν οι υποδομές για τη φροντίδα των παιδιών και των υπερηλίκων. Είναι γνωστό ότι οι χώρες της ΕΕ που έχουν ενισχύσει τις υποδομές και τις υπηρεσίες φροντίδας για τα παιδιά διαθέτουν τη μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών στην απασχόληση και τους υψηλότερους δείκτες γεννήσεων (Σουηδία, Γαλλία κλπ.)
Το δημοκρατικό έλλειμμα
Σε όλη την Ευρώπη, έπειτα από μισό και πλέον αιώνα απόκτησης του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, η συμμετοχή των γυναικών στους δημοκρατικούς θεσμούς και στα κέντρα λήψης αποφάσεων παραμένει ισχνή. Στα εθνικά κοινοβούλια της ΕΕ οι άνδρες μέλη αποτελούν το 77% του συνόλου, ενώ οι γυναίκες μόλις το 23%. Οι αριθμοί μεταξύ των κρατών μελών ποικίλουν, με καλύτερα παραδείγματα τη Σουηδία, με 47%, και τη Φιλλανδία με 42%.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει καλύτερα ποσοστά με 35% συμμετοχή γυναικών σε σύγκριση με το 31% στις εκλογές του 2004. Στη Σοσιαλιστική Ομάδα του Ευρωκοινοβουλίου οι γυναίκες αποτελούν το 41,4% των βουλευτών, στην Ομάδα των φιλελευθέρων το 45%, στους Πράσινους το 55%, ενώ στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα μόλις το 24%.
Η Κύπρος, με 7 γυναίκες στους 56 βουλευτές, έχει ποσοστό γυναικείας συμμετοχής 13%, που είναι από τα χαμηλότερα του πλανήτη και αρκετά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Και να σκεφτεί κανείς ότι η Κύπρος διαθέτει το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών με διδακτορικά σε όλη την ΕΕ..
Στην Ελλάδα με 52 βουλευτίνες σε σύνολο 300 (17,3%) μετά τις τελευταίες εκλογές, είμαστε επίσης πολύ χαμηλά. Όσο για την τοπική αυτοδιοίκηση, παρά τα λεγόμενα «περί εξουσίας πιο φιλικής προς τις γυναίκες» μόλις 33 γυναίκες εκλέχτηκαν επί συνόλου 1033 Δημάρχων (3,1%) και 2 επί 57 Νομαρχών (3,5%). Ο νόμος για την υποχρεωτική συμμετοχή, με ποσοστό 1/3 γυναικών στα ψηφοδέλτια για την Αυτοδιοίκηση και τη Βουλή, ήταν ένα θετικό βήμα, αλλά δυστυχώς δεν εκφράστηκε και στο αποτέλεσμα των εκλογών.
Η εξουσία έχει φύλο
Στις κυβερνήσεις επικρατεί αντίστοιχη εικόνα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 κρατών υπάρχουν μόνο 3 γυναίκες πρόεδροι και μόνο μία γυναίκα πρωθυπουργός, ενώ οι γυναίκες αποτελούν το 26% του συνόλου των υπουργών και υφυπουργών. Στην Ελλάδα, σε κυβερνητικό επίπεδο, σημειώθηκε σημαντική πρόοδος, με την νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, αφού το 1/3 των υπουργών είναι γυναίκες, για πρώτη φορά στην ιστορία. Στην Ισπανία η κυβέρνηση Θαπατέρο διόρισε κατά 50% γυναίκες στο υπουργικό συμβούλιο, συμπεριλαμβανομένου του Υπουργείου Άμυνας. Στο Ευρωπαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα σε πέντε κόμματα μέλη έχουμε γυναίκες αρχηγούς. Η Κύπρος (μαζί με την Εσθονία) έχει μία από τις χαμηλότερες επιδόσεις, με μόλις δύο γυναίκες μέλη της κυβέρνησης.
Στη σφαίρα της οικονομίας, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 11% των διοικητικών συμβουλίων των επιχειρήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην Κύπρο το ποσοστό είναι 17% γυναίκες στο σύνολο των επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων και των μικρών. Στις διοικήσεις των μεγάλων επιχειρήσεων οι γυναίκες ουσιαστικά απουσιάζουν, αφού αποτελούν μόλις το 3% των Προέδρων. Στην Ελλάδα και στην Κύπρο δεν υπάρχει ούτε μία γυναίκα πρόεδρος επιχείρησης ή οργανισμού με μεγάλη οικονομική ισχύ.
Σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Σουηδία, έδειξε ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις που συμπεριλαμβάνουν μεγάλο αριθμό γυναικών στα Διοικητικά Συμβούλια, έχουν μεγαλύτερα κέρδη και περισσότερα πάγια στοιχεία σε σύγκριση με επιχειρήσεις χωρίς γυναίκες στις διοικήσεις τους. Σύμφωνα με έρευνα της McKinsey&Company “Women Matter” του 2007, οι επιχειρήσεις που έχουν τρεις ή περισσότερες γυναίκες σε υψηλόβαθμες θέσεις έχουν καλύτερες επιδόσεις και στα οικονομικά και στα οργανωτικά των επιχειρήσεων.
Ισότητα, αξιοκρατία και αποτελεσματικότητα vs πατριαρχίας
Δυστυχώς, παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο που έχει επιτευχθεί, τα χάσματα και οι ανισότητες των φύλων σε μεγάλο βαθμό παραμένουν, ως αποτέλεσμα πατριαρχικών δομών, αγκυλωμένων αντιλήψεων και παρωχημένων παραδόσεων που ανθίστανται στις αλλαγές, με σοβαρές επιπτώσεις όχι μόνο στη ζωή των γυναικών αλλά και στην αποτελεσματικότητα της οικονομίας. Αποτελεί κοινό τόπο, πως οι γυναίκες όταν βρεθούν σε συνθήκες πραγματικής ισότητας και αξιοκρατίας τα καταφέρνουν εξίσου καλά ή συχνά καλύτερα από τους άνδρες. Είναι απαράδεκτο σε συνθήκες οικονομικής κρίσης να μην αξιοποιούνται οι ικανότητες των γυναικών.
Η Ελλάδα στην κατάταξη του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, με βάση την ισότητα των φύλων, το 2009 κατρακύλησε στην 86η θέση (από την 69η το 2006, 72η το 2007, 75η το 2008). Αντιστοίχως η Κύπρος από την 83η το 2006 ανέβηκε στην 76η το 2008 και ξανάπεσε στη 80η το 2009.
Τι μέλλει γενέσθαι
Πριν λίγες ημέρες, στις 5 Μαρτίου, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και η Αντιπρόεδρος κα Βιβιάν Ρέντινγκ παρουσίασαν τη νέα Χάρτα για τα δικαιώματα των Γυναικών, μια πολιτική διακήρυξη που δεσμεύει την Επιτροπή για την ένταξη της διάστασης του φύλου σε όλες τις πολιτικές της στα επόμενα πέντε χρόνια. Ένας από αυτούς τους τομείς δράσης είναι και η ίση εκπροσώπηση στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε ότι σε όλη τη διάρκεια της πενταετούς θητείας της οι παρακάτω αρχές της ισότητας των φύλων θα χαρακτηρίζουν όλες τις πράξεις της: 1. Ίση οικονομική ανεξαρτησία 2.Ίση αμοιβή για ίση εργασία και εργασία ίσης αξίας 3. Ισότητα στη λήψη αποφάσεων 4. Προστασία της αξιοπρέπειας, της ακεραιότητας και εξάλειψη της έμφυλης βίας, 5. Ισότητα των φύλων πέραν των συνόρων της ΕΕ – στις σχέσεις με τρίτες χώρες.
Την ίδια ημέρα, ανακοινώθηκε και η έναρξη της δεύτερης φάσης της ευρωπαϊκής εκστρατείας για την αντιμετώπιση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ ανδρών και γυναικών, αλλά και τα αποτελέσματα του Ευρωβαρόμετρου για την Ισότητα των Φύλων.
Η ισόρροπη συμμετοχή ανδρών και γυναικών στο σχεδιασμό του μέλλοντος, στα δημόσια αξιώματα και στη λήψη αποφάσεων αποτελεί δημοκρατική επιταγή και επιβάλλεται από τις έκτακτες ανάγκες που δημιουργεί η διεθνής οικονομική κρίση. Τα πολιτικά κόμματα, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, καθώς και τα μέσα ενημέρωσης μπορούν και πρέπει να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας, στην οποία αξιοποιούνται επαρκώς οι ικανότητες και οι ιδέες και των δύο φύλων του ανθρώπινου γένους.
Προτεραιότητες 2020
Το 2010 αποτελεί για τις γυναίκες σημαντικό σταθμό, αλλά και αφετηρία για την επόμενη 10ετία. Οι προτεραιότητες μέχρι το 2020, κατά την άποψή μου, θα πρέπει να περιλαμβάνουν:
- Ενσωμάτωση της ισότητας των φύλων (50/50), σε όλες τις πολιτικές και σε κάθε επίπεδο λήψης αποφάσεων, με ιδιαίτερη έμφαση στον οικονομικό και περιβαλλοντικό σχεδιασμό και την κοινωνική ανάπτυξη.
- Κατάργηση των διαιρέσεων και των διακρίσεων της αγοράς εργασίας. Μέτρα για την εξισορρόπηση της δημόσιας με την ιδιωτική ζωή.
- Σύστημα κοινωνικής ασφάλισης που ενισχύει τη θέση των γυναικών στην αμειβόμενη εργασία, που συμβάλλει στην οικονομική τους ανεξαρτησία, που κλείνει το χάσμα αμοιβών και εισοδημάτων, που φροντίζει για την ευημερία των παιδιών και τη διαπαιδαγώγησή τους μέσω ποιοτικών προγραμμάτων φροντίδας και εκπαίδευσης, που δημιουργεί υποδομές για υπερήλικες και άτομα με αναπηρίες.
- Εξάλειψη της βίας και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης γυναικών και παιδιών.
- Κοινωνική προστασία για τις γυναίκες με αναπηρία, τις μετανάστριες, πρόσφυγες και γυναίκες ρομά. Η πολυπολιτισμικότητα και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να αποτελεί το άλλοθι για την καταπίεση των γυναικών.
- Να εξετάσουμε με προσοχή τη χρήση της γλώσσας καθώς και της ονοματοδοσίας των παιδιών, σύμφωνα με πρόταση του ακαδημαϊκού Κων. Δεσποτόπουλου.
- Τέλος, να εντάξουμε περισσότερους άνδρες στον αγώνα μας. Η ισότητα των φύλων είναι και δική τους υπόθεση..
Αγαπητές φίλες,
Οι καιροί ου μενετοί.. Χρειάζεται εγρήγορση από την πλευρά μας για να διατηρήσουμε και να διευρύνουμε τα δικαιώματά μας. Η ισότητα των φύλων αποτελεί όρον εκ των ων ουκ άνευ για την κατάκτηση μιας δίκαιης και ευημερούσας κοινωνίας για όλους και όλες. Εύχομαι κάθε επιτυχία στους αγώνες και τις επιδιώξεις της Οργάνωσής σας.