Ενεργός γήρανση, έμφυλη ισότητα και δια βίου ψηφιακός αλφαβητισμός

ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ & ΕΝΕΡΓΟΣ ΓΗΡΑΝΣΗ

14 Φεβρουαρίου 2024

«Ενεργός γήρανση, έμφυλη ισότητα και δια βίου ψηφιακός αλφαβητισμός»

Δρ Άννα Καραμάνου
Πρώην ευρωβουλευτής & Πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών & Ισότητας των Φύλων

Εισαγωγή

Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστήμης είναι αλήθεια ότι προκαλεί ανησυχία, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους ανθρώπους, μία αίσθηση συνδρόμου Φρανγκεστάιν, φόβο ότι τα ίδια τα τεχνολογικά μας επιτεύγματα θα ξεσηκωθούν εναντίον μας. Ζούμε δηλαδή σε μία εποχή που ενώ η τεχνολογική και επιστημονική εφευρετικότητα καλπάζουν, η κοινωνική εφευρετικότητα ακολουθεί αγκομαχώντας, χωρίς να προλαβαίνει πάντα να συγχρονίσει τον βηματισμό της. Ο πυρετώδης κόσμος του 21^ου αιώνα έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια επιδημία στρές.

Η λεγόμενη Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση ενώνει όλες τις τεχνολογίες, κάνοντας δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στο φυσικό, το ψηφιακό και το βιολογικό. Έχουμε ήδη μπει σε μια νέα εποχή, όπου η γενικευμένη αυτοματοποίηση και η ΤΝ επηρεάζουν όλους τους τομείς της ζωής μας, αντικαθιστώντας τους ανθρώπους με μηχανές και αλγόριθμους, ενώ απαιτεί συνεχή εκπαίδευση, νέες δεξιότητες και νέα προσόντα. Άρα, το θέμα της τεχνολογικής μετάβασης και πώς μπορούμε να συμμετέχουμε, εν μέσω των κατακλυσμιαίων αλλαγών, είναι εξαιρετικά επίκαιρο και επείγον.

Η ενεργός γήρανση, η έμφυλη ισότητα και ο δια βίου ψηφιακός αλφαβητισμός, που είναι το θέμα μου, αποτελούν τρία καίρια ζητήματα που αλληλοσυνδέονται και επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ατόμων σε κάθε στάδιο της ζωής τους. Ας δούμε πώς ορίζονται.

1)Ενεργός γήρανση: Είναι η διαδικασία διατήρησης της σωματικής, νοητικής και κοινωνικής ευημερίας κατά τη διάρκεια της γήρανσης, με στόχο μία υγιή, αυτόνομη και παραγωγική ζωή. Η προαγωγή της ενεργού γήρανσης αποτελεί μέθοδο προσέγγισης της γήρανσης και των δυσκολιών που απορρέουν από αυτή για το άτομο και την κοινωνία. Με τον συγκεκριμένο όρο περιγράφουμε τη διατήρηση της καλής υγείας των ηλικιωμένων, την προστασία της ανεξαρτησίας και αυτονομίας τους, τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής τους και την ενεργητική συμμετοχή τους στα κοινωνικά, πολιτιστικά και πνευματικά δρώμενα. Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), η ενεργός γήρανση είναι «η διαδικασία της βελτιστοποίησης των ευκαιριών για την υγεία, τη συμμετοχή και την ασφάλεια, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής καθώς οι άνθρωποι γερνούν».

Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ενεργού γήρανσης, προσφέροντας στους ηλικιωμένους πρόσβαση σε πληροφορίες, υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης, ευκαιρίες επιμόρφωσης και αξιοποίησης των δυνατοτήτων τους για υγεία και ευημερία. Ωστόσο, η εφαρμογή της ενεργού γήρανσης απαιτεί σημαντικές μεταβολές σε αντιλήψεις, συνήθειες, στερεότυπα και οργανωτικές δομές της κοινωνίας.

2) Έμφυλη Ισότητα: Αναφέρεται στην ίση πρόσβαση και συμμετοχή ανδρών και γυναικών σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής και καταπολέμηση των διακρίσεων και ανισοτήτων με βάση το φύλο. Σε παγκόσμια κλίμακα οι γυναίκες ζουν περισσότερο από τους άνδρες, αποτελώντας τα 2/3 του πληθυσμού άνω των 80 ετών, με το προσδόκιμο ζωής να αυξάνει συνεχώς. Οι άνδρες και οι γυναίκες βιώνουν τη γήρανση με διαφορετικό τρόπο φυσιολογικά, συναισθηματικά και κοινωνικά. Ωστόσο, οι σχετικές συζητήσεις τείνουν να παραμελούν τις διακρίσεις λόγω φύλου και εστιάζουν στις ανάγκες και στα δικαιώματα των γυναικών παραγωγικής και αναπαραγωγικής ηλικίας.

Συγκρινόμενες με τους άντρες οι ηλικιωμένες γυναίκες έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να έχουν μία ζωή γεμάτη μειονεκτήματα, ένα πλέγμα διακρίσεων και ανισοτήτων, που επηρεάζουν δραματικά την ποιότητα ζωής τους. Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει εργαλείο για την προώθηση της έμφυλης ισότητας, καταπολεμώντας διακρίσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις και οικονομικές ανισότητες.

Στερεότυπα και προκαταλήψεις

Συχνά οι ηλικιωμένες γυναίκες αντιμετωπίζονται ως άχρηστες, μη παραγωγικές και αποκομμένες από τις σύγχρονες εξελίξεις.
Η υποτίμηση των νοητικών και σωματικών τους δυνατοτήτων τις οδηγεί σε περιθωριοποίηση και κοινωνικό αποκλεισμό.
Ο σεξισμός και η ηλικιακή διάκριση (ηλικιακός ρατσισμός) στερούν από τις ηλικιωμένες γυναίκες ευκαιρίες απασχόλησης, εκπαίδευσης και κοινωνικής συμμετοχής.

Οικονομικές ανισότητες & Κοινωνικές προκλήσεις

Το χάσμα αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών, η πρόωρη συνταξιοδότηση λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων, οδηγεί σε χαμηλότερες συντάξεις, περιορισμένη οικονομική αυτονομία και φτώχεια των ηλικιωμένων γυναικών. Η έλλειψη οικονομικής ασφάλειας στερεί από τις γυναίκες την πρόσβαση σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη, στέγαση και βασικά αγαθά.

Η χηρεία, η απομόνωση και η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική τους υγεία και ευημερία.
Η κακοποίηση και η παραμέληση, είτε στο σπίτι, είτε σε ιδρύματα, συνιστούν σοβαρό πρόβλημα που αγγίζει δυσανάλογα τις ηλικιωμένες γυναίκες.
Η έλλειψη πρόσβασης σε ψηφιακές δεξιότητες και τεχνολογίες περιορίζει την πρόσβαση σε πληροφορίες, υπηρεσίες και κοινωνικές δικτυώσεις.

3) Δια Βίου Ψηφιακός Αλφαβητισμός: Ορίζεται ως η ικανότητα ενός ατόμου να αξιοποιεί αποτελεσματικά τις ψηφιακές τεχνολογίες για την πρόσβαση, την ανάλυση, τη δημιουργία και την κοινοποίηση πληροφοριών. Ο ψηφιακός αλφαβητισμός αποτελεί απαραίτητη δεξιότητα για την επιτυχή ένταξη στην ψηφιακή κοινωνία και την οικονομία. Η παροχή στους πολίτες, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου, ευκαιριών για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων είναι απαραίτητη για την προώθηση της κοινωνικής συνοχής και της ίσης πρόσβασης στις ευκαιρίες που προσφέρει η ψηφιακή μετάβαση.

Προώθηση των τριών στόχων

Απαιτείται η συνεργασία κυβερνήσεων, οργανισμών, επιχειρήσεων και πολιτών για την προώθηση της ενεργού γήρανσης, της έμφυλης ισότητας και του ψηφιακού αλφαβητισμού.
Απαραίτητη είναι η υλοποίηση πολιτικών και προγραμμάτων που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες όλων των ατόμων, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου.
Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για την κοινωνική πρόοδο και την ευημερία, εάν αξιοποιηθεί με ορθό και δίκαιο τρόπο.

Σημαντικές πρωτοβουλίες ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για την προώθηση της ενεργού γήρανσης, της έμφυλης ισότητας και του ψηφιακού αλφαβητισμού.
Το πρόγραμμα Erasmus+ προσφέρει ευκαιρίες για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων σε άτομα όλων των ηλικιών.
Η Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Ατζέντα και η Ψηφιακή Πυξίδα 2030 -η ευρωπαϊκή οδός για την ψηφιακή δεκαετία
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να ευθυγραμμιισθούν με τους στόχους της Ένωσης για την ισότητα των φύλων, κατά τη διαδικασία της ψηφιακής μετάβασης (ψήφισμα 21 Ιανουαρίου 2021). Τονίζεται, ότι η ψηφιακή μετάβαση δεν θα πρέπει να αφήνει κανέναν στο περιθώριο και επικροτεί τις δεσμεύσεις της Επιτροπής για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών στην ψηφιακή οικονομία και κοινωνία της πληροφορίας, οι οποίες περιλαμβάνονται στη στρατηγική για την ισότητα των φύλων 2020-2025.

Αντιμετώπιση των διακρίσεων κατά ηλικιωμένων γυναικών

Απαιτείται υιοθέτηση πολιτικών και προγραμμάτων που στοχεύουν στην καταπολέμηση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων.
Ενίσχυση της οικονομικής ανεξαρτησίας των ηλικιωμένων γυναικών μέσω ίσων ευκαιριών απασχόλησης και πρόσβασης σε κοινωνικές παροχές και γηριατρικές δομές υποστήριξης που λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες των ηλικιωμένων γυναικών.
Χρηματοδότηση ιατρικών ερευνητικών προγραμμάτων για τις ασθένειες που πλήττουν ιδιαίτερα τις γυναίκες.
Προώθηση της ψηφιακής ένταξης και παροχή ευκαιριών για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων που θα ενδυναμώσουν τις ηλικιωμένες γυναίκες και θα καταπολεμήσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Δια Βίου Εκπαίδευση Ηλικιωμένων: Νέες Γνώσεις και Νέες Τεχνολογίες

Η δια βίου εκπαίδευση ηλικιωμένων σε νέες γνώσεις και νέες τεχνολογίες αποτελεί ζήτημα μείζονος σημασίας για την σύγχρονη κοινωνία. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής θέτουν νέες προκλήσεις και ευκαιρίες για την τρίτη ηλικία.

Πλεονεκτήματα της δια βίου εκπαίδευσης:

Νοητική και ψυχική ευεξία: Η δια βίου μάθηση διατηρεί το μυαλό ενεργό, προάγει την κριτική σκέψη, καταπολεμά την άνοια και βελτιώνει τη διάθεση.
Κοινωνική δικτύωση: Η συμμετοχή σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες προσφέρει ευκαιρίες για νέες γνωριμίες, δημιουργία φιλικών δεσμών και καταπολέμηση της κοινωνικής απομόνωσης.
Ενίσχυση αυτοπεποίθησης: Η απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων αυξάνει την αυτοπεποίθηση και το αίσθημα αυτονομίας.
Ψηφιακός αλφαβητισμός: Η εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες γεφυρώνει το ψηφιακό χάσμα, διευκολύνει την καθημερινή ζωή και ανοίγει νέους δρόμους επικοινωνίας και ψυχαγωγίας.
Ενεργός γήρανση: Η δια βίου εκπαίδευση συμβάλλει στην ενεργό γήρανση, διατηρώντας τα άτομα παραγωγικά και κοινωνικά ενεργά.
Εξειδικευμένα προγράμματα: Δημιουργία προγραμμάτων σπουδών προσαρμοσμένων στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των ηλικιωμένων.
Ευέλικτες μορφές μάθησης: Εξ αποστάσεως εκπαίδευση, μαθήματα διά βίου μάθησης, βιωματικά σεμινάρια.
Χρηματοδότηση: Υποτροφίες, προγράμματα κοινωνικής ένταξης, κίνητρα για συμμετοχή.
Εκπαίδευση εκπαιδευτών: Εξειδίκευση εκπαιδευτικών στην εκπαίδευση ενηλίκων
Εθελοντισμός: Ενθάρρυνση εθελοντών για υποστήριξη ηλικιωμένων στην εκμάθηση νέων τεχνολογιών.

Συμπέρασμα:

Η δια βίου εκπαίδευση ηλικιωμένων σε νέες γνώσεις και νέες τεχνολογίες αποτελεί επένδυση στο μέλλον. Η κυβέρνηση οφείλει να μεριμνήσει για την παροχή ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης σε όλους/ες, ανεξαρτήτως ηλικίας, εξασφαλίζοντας στους ηλικιωμένους τα απαραίτητα εφόδια για μια ενεργή, υγιή και δημιουργική ζωή.

Η αντιμετώπιση των διακρίσεων και ανισοτήτων που βιώνουν οι ηλικιωμένες γυναίκες αποτελεί ηθική και κοινωνική αναγκαιότητα. Η υιοθέτηση ολιστικών πολιτικών και η συλλογική προσπάθεια μπορούν να οδηγήσουν σε μια πιο δίκαιη και συμπεριληπτική κοινωνία που τιμά και αξιοποιεί την αξία και τη συμβολή των ηλικιωμένων γυναικών.

Σημαντικές πηγές:

https://ec.europa.eu/info/policies/justice
https://eur-lex.europa.eu/resource